نگاهی به تالاب بین المللی شادگان

تالاب شادگان جزء 22 تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر است که از جنبه های مختلف اکولوژیکی , زیبا شناختی, تفرجگاهی, اقتصادی, اجتماعی وهیدرولوژیکی اهمیت فراوانی درحیات اجتماعی مردم منطقه دارد.

تالاب شادگان دارای وسعتی بیش از 400000 هکتار بوده که 327765 هکتار آن بر اساس مصوبه شماره 41 مورخ22/9/1351 شورایعالی محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش اعلام گردیده است.

عنوان مقاله

نگاهی به تالاب بین المللی شادگان

متن مقاله

تالاب شادگان جزء 22 تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر است که از جنبه های مختلف اکولوژیکی , زیبا شناختی, تفرجگاهی, اقتصادی, اجتماعی وهیدرولوژیکی اهمیت فراوانی درحیات اجتماعی مردم منطقه دارد. تالاب شادگان دارای وسعتی بیش از 400000 هکتار بوده که 327765 هکتار آن بر اساس مصوبه شماره 41 مورخ22/9/1351 شورایعالی محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش اعلام گردیده است. این تالاب در انتهای جنوب غربی ایران و به فاصله 40 کیلومتری از شهرستان اهواز قرار گرفته است. تالاب شادگان اکوسیستمی ایده آل در منطقه بوجود آورده است بطوری که می توان آن را یک ذخیره گاه تلقی کرد. وجود پوشش گیاهی انبوه آن علاوه بر تامین علوفه و غذای مورد نیاز وحوش و پرندگان و آبزیان موجود, سبب بوجود آمدن مامن و پناهگاهی عالی برای حیات وحش منطقه شده است. جوامع گیاهی تالاب شادگان گونه های عمده چولان (جگن) , بردی(لوئی), نی (قصب), علف شور می باشد. گونه های دیگر آن نیز به لحاظ تجمع و همزیستی ویژه خود جوامع گیاهی متنوعی را بخصوص در لابلای جوامع گیاهی یاد شده بوجود آورده که گیاهان آلاله آبی و نیلوفر آبی از این نوع محسوب می شوند. در حاشیه تالاب شادگان و در اراضی خشک حاشیه گیاهان مرتعی (بوته ای ) چون کنگر وحشی, یولاف, سوروف, خارشتر, شوره, گل رنگ وحشی دیده می شوند علاوه بر گونه های فوق الاشاره گونه های درختی و درختچه ای از نوع گز و درخت نخل را در حاشیه تالاب که اهمیت اقتصادی تعیین کننده ای در شادگان دارند نیز مشاهده می گردد. حیات وحش تالاب عمدتاً پرندگان و سپس ماهیان و سایر آبزیان را شامل میشود. هر ساله تعداد بیشماری از گونه های مختلف پرنده های آبزی و کنار آبزی با شروع فصل پائیز ( و یا اواسط آن) از نقاط سرد شمالی بسوی اراضی مناطق جنوبی تر و گرمسیر بمنظور زمستان گذرانی, مهاجرت مینمایند تالاب شادگان از این جهت یکی از مهم ترین زیستگاههای تالابی بشمار می آید. پرندگان مهاجر تالاب شامل انواع اردک ها, مرغابیها, غازها, قره غازها, پلیکان ها و فلامینگوها است. اغلب این پرندگان حلال گوشت و قابل استفاده میباشند. از 495 گونه پرندگان شناسایی شده در کشور 154 گونه آن در تالاب وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از اردک مرمری و گیلانشاه خالدار که از پرندگان نادر جهان محسوب می شوند. از انواع دیگر پرندگان می توان میوه خور, لیکوتالابی, چنگر, انواع کاکائی, خروس کولی, فلامینگو, تنجه و خوتکا و ... را نام برد. از نظر آبزیان تالاب باید گفت که حدود 36 گونه ماهی در این تالاب شناسایی شده که مهمترین آنها عبار.تند از : ماهی‌ بنی‌،ماهی‌ حمری‌،ماهی‌ گتان، ماهی‌ برزم‌،ماهی‌ شیربت‌ ،ماهی‌ شلج‌ ،ماهی‌ هامور، ماهی‌ کپور معمولی‌ و کپور رنگی‌ و کپور سرگنده‌ و کپور آینه‌ای‌, ماهی‌ بیاح‌ ،ماهی‌ شانک‌،ماهی‌ پیکو،کفشک‌ ماهی‌ و ماهی‌ صبور  علاوه‌ بر ماهیان‌ قابل‌ مصرف‌ فوِق الذکر انواع‌ ماهیان‌ و آبزیان‌ غیر قابل‌ مصرف‌ مانند گربه‌ ماهی‌ ،بوشلمبو، مارماهی‌ و کوسه‌ ماهی‌ در نقاط‌ مختلف‌ آبی منطقه‌ نیز وجود دارد.  پستانداران‌ این‌ تالاب‌ ارزشمند نقش‌ اکولوژیک‌ قابل‌ توجهی‌ در تالاب‌ را بعهده‌ دارند این‌ جانوران‌ با تنوع‌ گونه‌ های‌ خود در تمام‌ نقاط‌ تالاب‌ زیست‌ میکنند و با شرایط‌ مختلف‌ آن‌ سازگاری‌ یافته‌ اند. پستانداران خشکزی تالاب عبارتند از : گرگ‌،گراز،روباه‌،انواع‌ موش‌، شغال‌ ، راسو و کفتار . شایان‌ ذکر است‌ که‌ انواع‌ دوزیستان‌ و خزندگان‌ در حاشیه‌ تالاب‌ وجود داشته‌ که برغنای‌ آن‌ می‌افزایند بدیهی‌ است‌ این‌ جانوران‌ بعنوان‌ طعمه‌ در پایداری‌ اکوسیستم‌ تالابی‌ شادگان‌ نقش‌ بسزائی‌ دارند. از مهمترین منابع تامین کننده آب این تالاب, آبهای ورودی از رودخانه جراحی, نهر بحره, مسیل مالح, بارندگیهای زمستانه و مقدار آبی است که از طریق جزر و مد خلیج فارس تامین می شود. در فصل پرآبی رودخانه کارون (از طریق نهر مارد) و رودخانه جراحی (از طریق نهرهای مختلف چون نهر عطش و رگبه و ...) و آبهای خلیج فارس (از طریق خوردورق , خور سلج و ...) وارد تالاب شادگان می گردد. به همین دلیل بخش شمالی تالاب شادگان دارای آب شیرین و بخش میانی و جنوبی آن به علت مجاورت با خورهای خلیج فارس (خوردورق) به ترتیب دارای نواحی آب لب شور و شور می باشد و این امر موجب می شود که ماهیان آب شیرین و آب شور در این تالاب مشاهده شود.بدین ترتیب با پدید آمدن اکوسیستم های متنوع موجبات بوجود آوردن اجتماعات متنوع در این تالاب فراهم گردیده است..    اهمیت‌ اقتصادی‌ ،اجتماعی‌ و فرهنگی‌ تالاب‌ شادگان‌ علاوه‌ بر ارزشهای‌ اکولوژیک‌ تالاب‌ شادگان‌ که‌ خود به‌ تنهائی‌ قابل‌ ملاحظه‌ و تعمق‌ می‌باشد بعنوان منشأ حرکت‌ و اقدام‌ مقتضی‌ در جهت‌ حفاظت‌ آن‌ و بعبارتی‌ بهره‌ وری‌ معقول‌ همراه‌باحمایت‌ جدی‌ از تالاب‌ قرار گیرد، و لذا ارزشهای ‌اقتصادی‌ و اجتماعی ‌و فرهنگی‌ متنوعی‌ بر آن‌ متصور است‌. این‌ تالاب‌ از نظر تولیدعلوفه‌ حائزتوجه‌ زیادی‌ است‌ زیرا باذخیره‌ عظیم‌ پوشش‌ گیاهی‌ خودوداشتن‌ گونه‌ های‌ خوش‌ خوراک‌ یکی‌ از منابع‌ اصلی‌ تأمین‌ علوفه‌ دامی‌ در منطقه‌ است‌ .تالاب‌ شادگان‌ دارای‌ ذخیره‌ غذائی‌ حدود 900 هزار تن‌ علوفه‌ در سال است‌ .این‌ منبع‌ همواره‌ تامین‌ کننده‌ هزاران‌ دام‌ محلی‌ و دامهای‌ اطراف‌ منطقه‌ بوده‌ است‌ اهالی‌ شادگان‌ (بخش‌ روستانشین‌)با تهیه‌ علوفه‌ و تغذیه‌ دامها از یکسو و فروش‌ لبنیات‌ حاصله‌ مختلف‌ از سوی‌ دیگر،وابستگی‌ شدید اقتصادی‌ به‌ تالاب‌ دارند.  وجود ذخیره‌ قابل‌ توجه‌ ماهیان‌ شیلاتی‌ در آبهای‌ تالاب‌ و صید آن‌ ها توسط‌ صیادان‌ بومی‌ جهت‌ تغذیة‌ خانوادگی‌، فروش‌ در بازار اشتغال‌ و رونق‌ اقتصاد خانواده‌ های‌ روستائی‌ را بهمراه‌ دارد.حضور هزاران‌ مرغابی‌ در آبهای‌ هورو شکار آنها توسط‌ حاشیه‌ نشینان‌ هم‌ در تأمین‌ پروتئین‌ مورد نیازو هم‌ در رونق‌ اقتصادی‌ اهالی‌ نقش‌ عمده‌ و تعیین‌ کننده‌ ای‌ دارد .  عرصه‌ آبی‌ هور شادگان‌ در مواقع‌ سیلابی‌ شدن‌ رودخانه‌ های‌ جراحی‌ و مارون‌ بدلیل‌ پذیرش‌ مقادیر عظیمی‌ از آبهای‌ مازاد و کنترل‌ آن‌ نقش‌ بسیار مؤثری‌ در مهار سیلاب‌ ها و کاهش‌ اثرات‌ تخریبی‌ آن‌ داشته‌ و دارد . همین‌ امر از دیدگاه‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ حائز توجه‌ جدی‌ بوده‌ و بعنوان‌ یک‌ ویژگی‌ حیات‌ بخش‌ در منطقه‌ مورد توجه‌ قرار می‌ گیرد.وجود تعداد قابل‌ توجهی‌ از پرندگان‌ بومی‌ و مهاجر همچنین‌ هنگام‌ پرآبی‌ ، وجود مناظرسبز و شاداب‌ تالابی‌ از لحاظ‌ زیبای‌ شناختی‌ واکوتوریستی حائز توجه‌ واهمیت‌ فراوان‌ است. همچنین به لحاظ استعداد و پتانسیل وافر‌ این‌ تالاب‌ از آن به‌ عنوان‌ یک‌ کانون‌ پژوهش‌ و تحقیق‌ نیز می توان نام برد که‌ هر ساله‌ تعداد زیادی‌ از دانشجویان‌ و افراد علاقمند به‌ تحقیق‌ را به‌ سوی‌ خود جلب‌ می‌ نماید. معضلات تالاب شادگان 1- ورود زهابهای حاصل از طرح توسعه نیشکر که با دبی 7 تا 10 متر مکعب در ثانیه و EC حدود 22 هزار میکروموس بر سانتی متر و شوری بالا و حجم زیاد سبب تغییر ماهیت اکوسیستم بخشی شیرین تالاب گردیده و مقدمات شور شدن و خشکاندن آنرا فراهم نموده است. 2- کاهش آب ورودی از شریان اصلی تالاب (رودخانه جراحی) به درون آن بدلیل ایجاد سدهای مخزنی در بالا دست و ایجاد طرح های وسیع آبیاری و زهکشی اراضی بالادست بدون مطالعه و ارزیابی دقیق زیست محیطی و در نظر گرفتن حق آبه مناسب برای تالاب.( میزان حداقل دبی ورودی به تالاب با حفظ شرایط موجود مقدار 150 متر مکعب در ثانیه محاسبه گردیده است و با توجه به عدم امکان تأمین چنین جریان ورودی در طول سال و با توجه به میزان دبی های ورودی از رودخانه جراحی و اینکه حداقل دبی مطمئن قابل تأمین جهت تخلیه به تالاب 50 متر مکعب در ثانیه می باشد. در صورت انتخاب این میزان دبی می بایستی آلاینده های ورودی به میزان قابل توجهی کاهش یابد). 3- وجود 7 رشته خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده های آن از درون تالاب 4- ورود فاضلاب جوامع شهری و روستایی به درون پناهگاه و آلودگی آن در سطح وسیع به میزان سالانه حدود 4/42 میلیون متر مکعب 5- ورود پسابهای کشاورزی به تالاب حدود6/161 میلیون متر مکعب 6- ورود 5/16 میلیون متر مکعب پساب و فاضلاب دامداریهای اطراف تالاب به تالاب . 7- تخلیه و دفن زباله شهرهای شادگان به میزان 75 تن و آبادان 170 تن در روز 8- توسعه بنادر صیادی نظیر بندرامام و بندر شادگان 9- ایجاد جاده های ارتباطی در درون پناهگاه شامل جاده آبادان- سر بندر- جاده اسکله خوردورق- جاده ابوخضیر، جاده پاسگاه انتظامی خور گوبان،ایستگاه متروکه خط آهن و ... تهیه کننده :بخش محیط طبیعی اداره کل