تالاب هورالعظیم هم فدای استخراج نفت

ایران یکی از غنی ترین کشورهای دارای تنوع زیستی در جهان و جزو ٥ کشور اول برخوردار از این مزیت خدادادی است.

با توجه به این امتیاز، سازمان حفاظت محیط زیست درصدد تهیه بانک ژن برای حفظ گونه های مختلف گیاهی و جانوری است اما به موازات این تلاش، اقداماتی در عرصه های طبیعی کشور در حال انجام است که تلاش های سازمان حفاظت محیط زیست را بی اثر کرده و متأسفانه این تلاش ها از پشتوانه قانونی نیز برخوردارند.

ایران یکی از غنی ترین کشورهای دارای تنوع زیستی در جهان و جزو ٥ کشور اول برخوردار از این مزیت خدادادی است.

با توجه به این امتیاز، سازمان حفاظت محیط زیست درصدد تهیه بانک ژن برای حفظ گونه های مختلف گیاهی و جانوری است اما به موازات این تلاش، اقداماتی در عرصه های طبیعی کشور در حال انجام است که تلاش های سازمان حفاظت محیط زیست را بی اثر کرده و متأسفانه این تلاش ها از پشتوانه قانونی نیز برخوردارند.

بعد از تراژدی حفاری های شرکت نفت در پارک ملی کویرتصویب لایحه «منع احداث بنا و ساختمان در دو طرف خطوط لوله انتقال گاز، نفت، فرآورده های نفتی و مواد پتروشیمی» و واگذاری منطقه وسیعی از تالاب «هور العظیم» به مساحت ٧ هزار و ٥٢٠ هکتار به منظور عملیات اکتشاف و بهره برداری از منابع نفتی این منطقه، از اقداماتی است که منافی مأموریت سازمان محیط زیست در حفظ و حراست از عرصه های طبیعی و زیستگاه های جانوری و گیاهی است.

این ناهماهنگی و این اقدامات تا جایی پیش رفته است که کارشناسان با ارائه اسناد بین المللی و قوانین ملی سعی دارند مسئولان را در اتخاذ چنین تصمیم هایی وادار به تجدید نظر کنند، تا محیط زیست را که امانت پیشینیان است با حداقل خسارات به نسل های آینده تحویل دهند.

● نفت در تالاب

«تالاب هورالعظیم» یکی از زیستگاه های حساس و منحصربه فرد کشور و تنها باقی مانده تالاب های عظیم «بین النهرین» است.

این تالاب که مجموعه ای از اکوسیستم هوا، زمین و آب است، در غرب استان خوزستان واقع شده و به لحاظ تنوع زیستی بسیار غنی است.

تالاب های «بین النهرین» در ٣ دهه اخیر بر اثر سیاست های غلط نابود شده و متعاقب آن، ساکنان آن آواره شده اند، حیات وحش آن رو به نابودی و اکوسیستم آبی آن نیز در شرف از بین رفتن کامل است.

بخش ایرانی «هور العظیم» حدود ٦٤ هزار و ١٠٠ هکتار است که هم اکنون تنها ٢٩ هزار هکتار آن اصالت زیست محیطی خود را حفظ کرده و بقیه آن عملا وضعیت طبیعی خود را از دست داده است.

در سال های اخیر علاوه بر برداشت های غیراصولی از منابع اقتصادی «هورالعظیم» که خسارات غیرقابل جبرانی به این اکوسیستم منحصر به فرد وارد کرده است، پژوهش هایی برای استخراج و بهره برداری از حوزه های نفتی این مناطق صورت گرفته و برخی کارشناسان بر این باورند که این اقدام در واقع آخرین ضربه کاری به حیات طبیعی این منطقه است.

بر اساس مصوبه اخیر وزیران عضو کمیسیون اقتصاد که به وزارت خانه های نفت و جهاد کشاورزی ابلاغ و رونوشت آن برای سازمان محیط زیست ارسال شده است، بیش از ٧ هزار هکتار از اراضی ملی واقع در دشت آزادگان استان خوزستان برای عملیات حفاری با رعایت قوانین زیست محیطی به مدت ٥ سال در اختیار وزارت نفت قرار می گیرد و پس از قطعیت استخراج نفت، بهره برداری از محل هر یک از چاه های استخراج نفت با شعاع ٢٥٠ متر از نقطه استخراج به مدت ٣٠ سال به وزارت نفت واگذار می شود.در پی این مصوبه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه ای به معاون اول رئیس جمهور با اشاره به تداخل مناطق واگذار شده با تالاب «هورالعظیم» و پیش بینی نشدن اثرات سوء این فعالیت ها بر اکوسیستم منطقه و نیز هماهنگی و استعلام مراجع ذی ربط با این سازمان و نظر به این که تمامی موارد مشابه از طریق کمیسیون مستندسازی و با حضور نمایندگان این سازمان انجام می شود، خواستار بازنگری و اصلاح مصوبه مذکور با لحاظ نظرات این سازمان شد.

«فاطمه واعظ جوادی» رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر این که هیچ گونه ضرورتی برای واگذاری ٥ هکتار برای احداث کمپ در محدوده تالاب نیز وجود ندارد و انتقال آن به خارج از محدوده تالاب ضروری است، افزوده است: قسمتی از عرصه «آزادگان شمالی» در محدوده زنده تالاب واقع شده و مجوزی از سوی این سازمان صادر نشده است که این امر نیازمند بازنگری جدی است.

● تجاوز به حریم غیرمجاز

«باقر زاده کریمی» کارشناس مسئول تالاب های سازمان محیط زیست درباره پروژه نفتی «هورالعظیم» می گوید: بهره برداری از میدان آزادگان، یک پروژه نفتی است که در ٢ بخش شمال و جنوب هورالعظیم اجرا می شود.

در چند سال گذشته این پروژه یک گروه مشاور ژاپنی داشت که این گروه مشاوران موظف به ارائه گزارش های زیست محیطی فعالیت این پروژه در منطقه بود و گزارش هایی هم ارائه کرد و سیر طبیعی مطالعات این پروژه به خوبی پیش می رفت.

وی اضافه می کند: اما اکنون شرایط عوض شده و فعالیت هایی که هم اکنون در هورالعظیم در جریان است، فعالیت جدیدی است زیرا آن چه در گذشته به آن توجه شده بود، بخشی از بخش جنوبی بود که تداخل کمی با هورالعظیم داشت اما اکنون فعالیت ها به بخش شمالی هم گسترش پیدا کرده است که بخش عمده آن در تالاب قرار دارد و مشکل اصلی از این جا شروع می شود.

این کارشناس می افزاید: کارشناسان سازمان می توانند با ارائه طرح هایی، ضمن این که بهره برداری را امکان پذیر می کنند، میزان خسارات را به محیط زیست به حداقل برسانند که این کار مستلزم مطالعات زیست محیطی و ارزیابی EIA است. این در حالی است که انجام نشدن این مطالعات، باعث شده است که فعالیتی که می توان در وسعتی به میزان ٢٠٠ هکتار انجام داد، در ٧ هزار هکتار صورت گیرد.

باقرزاده کریمی تاکید می کند: سازمان (حفاظت محیط زیست) مخالف استخراج نفت نیست بلکه ما همواره تاکید می کنیم که یک کاربری نباید موجب حذف کاربری دیگری شود و بهره برداری خارج از توان یک منطقه، نباید موجب نابودی آن منطقه یا منطقه دیگری شود.

● ٧ هزار و ٥٢٠ هکتار به جای ١٨٠ هکتار

؛اما «هرمز محمودی» مدیرکل محیط زیست استان خوزستان در ماه های نخست اجرای این پروژه یعنی اوایل سال ٨٧ موضوع را از همین منظر می نگریست: «براساس آن چه از نقشه ها برمی آید، حداکثر ٩٠ حلقه چاه در آزادگان جنوبی حفر خواهد شد و با عنایت به این که به ازای هر حلقه چاه حداکثر ٢ هکتار زمین مورد نیاز است، مساحتی معادل ١٨٠ هکتار کفایت می کند در حالی که توجیه واگذاری ٧ هزار و ٥٣٠ هکتار از اراضی مشخص نیست و جای ابهام دارد.»

وی با اشاره به این که هیچ گونه مجوزی برای بخش شمالی میدان آزادگان از سوی سازمان حفاظت محیط زیست داده نشده است افزود: پلاک های واگذار شده تقریبا تمامی سطح تالاب هورالعظیم و حتی «زون» های حساس آن را دربرمی گیرد و احداث کمپ در داخل تالاب نیز هیچ توجیهی ندارد و سازمان حفاظت محیط زیست به شدت با این اقدام مخالف است.

● بعد از نفت

تمامی عملیات اکتشاف نفت شامل گمانه زنی ها، لرزه نگاری ها، انفجارها و انتقال سیستم های حفاری، عملیات حفاری و استخراج لایه های گل و آب و...، اثرات مخربی بر محیط زیست دارد و اگر این عملیات در زیست محیط های زنده صورت گیرد، اثرات مخرب آن به مراتب بیشتر خواهد بود.

«علی مکرمی» کارشناس ارشد شیمی تجزیه درباره تاثیر اکتشاف نفت بر محیط زیست می گوید: تقریبا تمامی عملیات اکتشاف و استخراج نفت همراه با آزمایش ها و عملیاتی است که طی آن آزمایش ها، مواد شیمیایی نقش اصلی را دارند، یا ماشین آلات سنگینی به کار گرفته می شود و تمامی این مراحل اثراتی را بر اکوسیستم به جای می گذارد که غالبا برگشت ناپذیر است، لذا در نقاطی از زمین که چاه های نفت و گاز در آن کشف و استخراج می شود معمولا محیط زیست فدای نفت وگاز و عملا محیط زیست جانوری و گیاهی نابود می شود.

این کارشناس با ذکر نمونه ای در این زمینه می افزاید: نمونه این وضعیت را می توان در «مسجد سلیمان» (که در سال ١٢٨٧ اولین چاه ایران و خاورمیانه در آن کشف شد) یا «گچساران» و «میان کوه» خوزستان مشاهده کرد که هم اکنون تمامی مراتع و بوته زارهای آن ها نابود شده و شاهد این گفته سمیناری است که چند سال پیش در مسجد سلیمان برگزار شد.

در این سمینار که نام آن «مسجد سلیمان بدون نفت» بود، کارشناسان برای چگونگی ادامه زندگی در مسجد سلیمان پس از اتمام چاه های نفت هم اندیشی کردند و زمزمه هایی هم مبنی بر تغییر مکان فیزیکی مسجد سلیمان شنیده شد.بنابراین چاه نفت با وجود درآمدزایی می تواند بر محیط زیست شدیدا تاثیرگذار باشد و آن را نابود کند.

«مکرمی» می افزاید: همین شرایط برای «هورالعظیم» هم به اثبات می رسد و این که گفته می شود فقط برای چند سال این اراضی به شرکت نفت واگذار می شود و پس از آن تاسیسات استخراج نفت جمع آوری می شود، گفته نامعقولی است چرا که پس از استخراج نفت، آن هم به مدت ٣٠ سال، محیط زیست هور که ٣ اکوسیستم هوایی، دریا و زمین را توامان دارد، به کلی نابود خواهد شد و چیزی از آن باقی نخواهد ماند که به سازمان محیط زیست عودت شود.

بنابراین انجام عملیات اکتشاف نفت آن هم به این وسعت به صلاح محیط زیست کشور نیست زیرا به دست آوردن نفت به مرگ محیط زیست منطقه منجر خواهد شد و آیندگان ما را به خاطر این اهمال نخواهند بخشید.

● خوزستان جواب گواست

برای برطرف شدن برخی از ابهامات فعالیت شرکت های نفتی در «هورالعظیم» با برخی مقامات سازمان حفاظت محیط زیست تماس می گیریم.

«هرمز محمودی راد» مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره می گوید: آن چه به ما مربوط است، حفاظت از محیط زیست در قبال فعالیت های اقتصادی از جمله کشف نفت است. بنابراین محور فعالیت ما حفاظت از محیط زیست است.وی اضافه می کند: شرکت هایی که وارد «هورالعظیم» شده اند از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز دارند. علاوه بر آن ناظر محیط زیست هم تعیین شده و مشغول به کار است و گزارش های این ناظر به طور مرتب دریافت می شود و اگر مشکلی در گزارش مشاهده شود، تذکرات لازم داده می شود تا مسائل زیست محیطی فدای منافع اقتصادی در منطقه نشود.

این مقام مسئول که بنا به گفته مقامات سازمان حفاظت محیط زیست پاسخ گوی تمامی ابهامات موجود درباره پروژه اکتشاف و استخراج نفت در هورالعظیم است، می افزاید: تنها بخشی از فعالیت شرکت های نفتی در بخش «آزادگان شمالی» در محدوده «هورالعظیم» است و بقیه فعالیت ها در بخش هایی است که خسارات کمتری به زیست محیط وارد می آورد. ضمن این که تمامی این فعالیت ها چه در بخش جنوبی و چه در بخش شمالی «آزادگان» (آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی) تحت نظر سازمان و اداره کل محیط زیست خوزستان است و ما مسائل را از نزدیک پی گیری می کنیم.

اگر بخواهیم به گفته های این مقام مسئول بسنده کنیم چنین به نظر می رسد که همه چیز مرتب است و هیچ خطری «هورالعظیم» را تهدید نمی کند.

به سراغ وزارت نفت نیز می رویم که پاسخ آن ها را نیز بگیریم ولی سوالاتمان در پیچ و خم بوروکراسی همیشگی وزارت نفت بی پاسخ می ماند.

به هرحال عملیات اکتشاف و حفاری چاه های نفت در «هورالعظیم» مدتی است که اجرایی شده و اگر بنا به گفته «دلاور نجفی» معاون محیط طبیعی و انسانی سازمان محیط زیست کشور، صلاح نیست که از یک ذخیره نفتی با اهمیت چشم پوشی کنیم، پس متولیان باید با کم ترین خسارات به محیط زیست به ویژه به زیست محیط «هورالعظیم» به این اقدامات ادامه دهند تا سرنوشت این تالاب به سرنوشت سواحل عسلویه و پارک ملی کویر دچار نشود.