گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده

گردشگری یکی از بزرگ ترین و پرطرفدارترین فعالیت های تجاری در دنیا است. توسعه انواع فعالیت های ناپایدار این صنعت در مناطق طبیعی به ویژه مناطق حفاظت شده باعث شده است رویکردهای نوینی در برنامه ریزی و مدیریت این فعالیت همه گیر در پیش گرفته شود.

نویسنده: الهام بنی کریمی

گردشگری یکی از بزرگ ترین و پرطرفدارترین فعالیت های تجاری در دنیا است. توسعه انواع فعالیت های ناپایدار این صنعت در مناطق طبیعی به ویژه مناطق حفاظت شده باعث شده است رویکردهای نوینی در برنامه ریزی و مدیریت این فعالیت همه گیر در پیش گرفته شود. بعضی از انواع گردشگری در بیشتر طبقات مناطق حفاظت شده اتحادیه جهانی حفاظت به عنوان یک هدف مدیریتی وجود دارد، اما فقدان برنامه های جامع مدیریت گردشگری می تواند محیط زیست این مناطق ارزشمند را به نابودی بکشاند.
    کتاب «راهنمای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده» سعی دارد فلسفه وجود گردشگری در طبیعت به ویژه تمام انواع مناطق حفاظت شده را توضیح دهد و راهکارهای اجرایی با تاکید بر تجربیات عملی در سراسر دنیا برای استفاده پایدار و حفظ محیط زیست ارائه کند. این کتاب را اتحادیه جهانی حفاظت، برنامه محیط زیست سازمان ملل و سازمان جهانی گردشگری منتشر کرده اند. نویسندگان آن، پروفسور پل ایگلز، پروفسور استفن مک کول، و کریستین هینس از جمله کارشناسان زبده علمی و عملی در این زمینه کاری محسوب می شوند و عضو کارگروه گردشگری و مناطق حفاظت شده کمیسیون جهانی مناطق حفاظت شده نیز هستند.
    درباره هدف نگارش کتاب در دیباچه آن آمده است: «هدف اصلی این کتاب، کمک به مدیران مناطق حفاظت شده و دیگر ذی نفعان در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت این گونه مناطق، تفرج و صنعت گردشگری است به طوری که گردشگری در عین احترام به جوامع و شرایط محلی بتواند به صورت پایدار توسعه یابد. نکته کلیدی، اهمیت مدیریت بازدیدکنندگان و منابع در زمان حال است به نحوی که بازدیدکنندگان در آینده نیز بتوانند از مکان های باکیفیت و ارزش های حفاظتی آنها استفاده کنند.»
    اما در همین حال دیباچه یادآور می شود: «این کتاب، یک راهنما است نه یک کتاب آشپزی یعنی پرسش ها و مسائل اصلی مدیریت گردشگری در مناطق حفاظت شده برای خواننده بسط و توسعه داده شده، ولی همه جواب ها به صورت مفصل در کتاب ارائه نشده بنابراین چارچوبی برای ایجاد قواعد کلی و هدایت تصمیمات فراهم شده است.»
    درباره چالش های گردشگری نویسندگان کتاب معتقدند: «روشی که به کار همه آید وجود ندارد» و در واقع هر مدیر پارک، باید شرایط بومی خود را در عین انجام فعالیت های حفاظتی و با روشی که منحصر به فرد بودن آن مشخص باشد، توسعه دهد. چالش مدیریت مناطق حفاظت شده به ویژه آنهایی که با فشارهای ناشی از تفرج و گردشگری سر و کار دارند، تنها از راه مشارکت موثر بین همه گروه های علاقه مند برطرف می شود.
    هدف از برگردان کتاب به زبان فارسی، در پیش گفتار مترجم این گونه تعریف شده است: «با مطالعه این کتاب، مترجم که همواره مانند سایر پژوهشگران محیط زیست و گردشگری با نبود منابع مناسب خارجی و داخلی معتبر دست به گریبان بوده است تصمیم به بازگرداندن کتاب گرفت تا علاوه بر بهره گیری علاقه مندان از این کتاب ارزشمند، قدم کوچکی در راه پیشرفت علم محیط زیست و بحث های میان رشته یی آن و نیز مدیریت و برنامه ریزی صحیح زیست محیطی منابع طبیعی کشورمان بردارد.»
    با توجه به اینکه تاکنون کتاب معتبر و جامعی در موضوع فوق به زبان فارسی منتشر نشده، «راهنمای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده» می تواند به ادبیات علمی این رشته بیفزاید و راهنمای جامعی برای همه علاقه مندان به این زمینه کاری میان رشته یی باشد.
    این کتاب شامل 12 فصل است که مسائلی مانند مناطق حفاظت شده، تنوع زیستی و حفاظت از محیط زیست، گردشگری در مناطق حفاظت شده، برنامه ریزی گردشگری مناطق حفاظت شده، توسعه حساس زیرساخت ها و خدمات، مدیریت چالش های گردشگری در مناطق حفاظت شده، ابزار مدیریت بازدیدکنندگان، اقتصاد گردشگری در مناطق حفاظت شده، جنبه های مالی گردشگری در مناطق حفاظت شده، برنامه ریزی منابع انسانی برای گردشگری مناطق حفاظت شده و پایش گردشگری در مناطق حفاظت شده در آن بررسی شده است. پنج پیوست مانند تعریف های گردشگری پارک، الگوهای مدیریت بازدیدکنندگان نیز در این کتاب وجود دارد که باعث تکمیل مطالب کتاب می شود. کتاب که با حروفچینی و آرایش صفحات متفاوت و چشم نواز منتشر شده، دو واژه نامه انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی نیز دارد که از سوی مترجم به آن افزوده شده تا علاقه مندان با واژه های اصلی نیز آشنا شوند.
    یکی از نکات مثبت این کتاب وجود بیش از 40 مطالعه موردی از نقاط مختلف دنیا درباره موضوعات مورد بحث است که در قالب نگاره هایی ارائه شده است. این کتاب را مزدک دïربیکی به فارسی ترجمه کرده و سازمان حفاظت محیط زیست آن را در اواخر سال 1387 ، در 260 صفحه با قیمت پنج هزار تومان به بازار عرضه کرده است.