تعاریف مناطق چهارگانه

منطقه حفاظت شده

اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری انتخاب می‌شوند. مناطق حفاظت شده، محیط‌های مناسبی برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست محیطی به شمار می‌آیند. انجام فعالیت‌های گردشگری و بهره‌برداری مصرفی و اقتصادی مناسب با نواحی هر منطقه و براساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.

منطقه حفاظت شده

اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که با هدف حفظ و احیای رویشگاه‌های گیاهی و زیستگاه‌های جانوری انتخاب می‌شوند. مناطق حفاظت شده، محیط‌های مناسبی برای اجرای برنامه‌های آموزشی و پژوهش‌های زیست محیطی به شمار می‌آیند. انجام فعالیت‌های گردشگری و بهره‌برداری مصرفی و اقتصادی مناسب با نواحی هر منطقه و براساس طرح جامع مدیریت مناطق، مجاز است.

پناهگاه حیات وحش

محدوده‌هایی با زیستگاه‌های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه‌های جانوری و افزایش سطح کیفیت آن‌ها انتخاب می‌شوند.  کمترین وسعت پناهگاه‌های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه‌های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آن‌ها را نیز تضمین کند. این مناطق، ‌محیط‌های مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می‌آیند. بهره‌برداری‌های مصرفی و سازگار و هم چنین فعالیت‌های گردشگری کنترل شده در پناهگاه مجاز است.

پارک ملی

مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی‌های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین‌شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با اهداف حفظ وضعیت‌ زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه‌های جانوری و رویشگاه‌های گیاهی و هم‌چنین بهره‌برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می‌شوند. پارک‌های ملی محل مناسبی برای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و گردشگری در طبیعت به شمار می‌آیند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخایر ژنتیکی ، یکپارچگی اکولوژیکی و چشم‌اندازها، فعالیت‌های مرتبط با بهره‌برداری‌های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست. به همین دلیل، برای پارک‌های ملی پشتوانه قانونی حفاظتی مستحکم‌تری نسبت به سایر مناطق حفاظت شده پیش‌بینی شده است.

منطقه شکار ممنوع

در زیستگاه‌هایی با ویژگی‌های بارز که جمعیت جانوری آن‌ها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود و به طور معمول 3 تا 5 سال، شکار ممنوع می‌شوند. چنانچه جمعیت جانوری منطقه‌ای در این دوره ترمیم شود، می‌توان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت تعیین کرد.

راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را می‌توان پشتوانه‌ای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور، نوعی آزمون برای بررسی قابلیت‌های مناطق، برای پیوستن به مجموعه مناطق حفاظت شده دانست. تاکنون 15 منطقه پس از سپری کردن دوره‌های زمانی ممنوع بودن شکار، به یکی از مناطق چهارگانه ارتقا یافته‌اند. در حال حاضر 116 منطقه نیز با مساحتی حدود 86 هزار کیلومتر مربع به عنوان شکار ممنوع تحت مدیریت قرار دارند.

اثر طبیعی ملی

پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم‌نظیر،‌استثنایی غیر متعارف و غیر قابل جایگزین که دارای ارزش‌های حفاظتی، علمی، تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می‌شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده‌ها، باید تضمین کننده پایداری بهره‌برداری غیر مصرفی از آن‌ها در طول زمان باشد.

ذخیره‌گاه زیست کره

ایده احداث ذخیره‌گاه‌های زیست کره به عنوان یک طبقه حفاظتی جدید و راهکار مدیریتی نوین برای حل تضادهای بین انسان و طبیعت و رفع کاستی‌هایی که در دیگر طبقات حفاظتی وجود دارد در اوایل دهه 1350 از طرف یونسکو مطرح شد.

شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره از مجموعه‌ای از مناطق حفاظت شده در کلیه اقلیم‌های حیاتی، بیوم‌ها و پروانس‌های جغرافیایی زیستی تشکیل شده است.

وجه تمایز ذخیره‌گاه‌های زیستکره از دیگر طبقات حفاظت شده، روش برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب آن‌هاست که بر پایه استفاده‌های چند منظوره و سپردن نقش اساسی و سازنده جوامع محلی استوار است. در این برنامه‌ریزی‌ها، توجه به ارتباط متقابل انسان و مبالغ طبیعی و استفاده پایدار، زمینه حفاظت و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری، پژوهش، نظارت و کنترل پیوسته زیست محیطی را فراهم می‌سازد.

ایران از جمله کشورهای پیشگام و موثر در تحقق برنامه انسان و کره مسکون سازمان یونسکو محسوب می‌شود. با انتخاب و اختصاص 9 منطقه از بین مناطق حفاظت شده موجود در سال 1355 ، ایران نقش مهمی در شکل‌گیری نخستین گروه از شبکه‌ جهانی ذخیره‌گاه‌های زیستکره ایفا کرد.

ذخیره‌گاه‌های زیستکره ایران عبارتند از: گلستان – دریاچه ارومیه – کویر – توران – ارسباران – ارژن و پریشان – گنو – طر و میانکاله.

شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیستکره ، هم اکنون شامل 482 منطقه در 102 کشور است.